“224, πιλοτική γραμμή”. Καιρό τώρα, οι χοντροκομμένες πινακίδες στις στάσεις των λεωφορείων της Αθήνας μας ενημερώνουν ότι κάποια στιγμή θα πραγματοποιηθεί η Αθηναϊκή εκδοχή της έννοιας της “έξυπνης στάσης”. Πόσο έξυπνες είναι όμως αυτές οι στάσεις;

Τυχαίνει στον κορμό του μαθήματος που παραδίδω στο Ανώτατο Ινστιτούτο Εμπορίου του Παρισιού που αφορά τις μεθόδους και τις θεωρίες του καινοτόμου σχεδιασμού να έχω συμπεριλάβει ένα εργαστήριο σχεδιασμού μιας στάσης λεωφορείου. Το εργαστήριο αφορά μονάχα τη σύλληψη των προδιαγραφών, κι όχι την υλοποίηση, ενώ απευθύνεται σε φοιτητές διοίκησης επιχειρήσεων.

Μόλις διαβάσουν την εκφώνηση της άσκησης, οι φοιτητές προτείνουν αρχικά μια στάση με ένα στέγαστρο, μια πινακίδα και ένα παγκάκι. Τα πρώτα αυτά σχέδια είναι αφορμή για μια εισαγωγική συζήτηση για την καινοτομία, για την ανάγκη να προτείνει κανείς κάτι περισσότερο από αυτό που μπορεί να φτιάξει ένας μάστορας, για την προϋπόθεση μιας ενδελεχούς έρευνας πολλαπλών διαστάσεων για να μπορέσει κανείς να προτείνει κάτι καινοτόμο.

Στο τέλος του μαθήματος, δείχνω στους φοιτητές παραδείγματα από έξυπνες στάσεις ανά τον κόσμο. Οι έξυπνες στάσεις στην Κορέα χρησιμοποιούν την τεχνογνωσία της εκεί βιομηχανίας και περιλαμβάνουν τοιχώματα από “ρετίνα”, το γυαλί από το οποίο φτιάχνονται οι οθόνες σήμερα. Εκεί προβάλουν, πέρα από διαφημίσεις, καλλιτεχνικά βίντεο, αλλάζοντας στυλ τη μέρα και τη νύχτα. Ή ακόμα στην Κορέα στάσεις που έχουν σχεδιαστεί ως σημεία ξεκούρασης, απογευματινής ανάπαυλας κάτι σαν καφέ. Στο Ντουμπάι, οι στάσεις είναι κλειστές και κλιματιζόμενες, με αισθητήρες που ειδοποιούν τον οδηγό του λεωφορείου για την παρουσία ή μη επιβατών, έτσι ώστε να μη σταματάει αν δεν υπάρχει ανάγκη. Αλλά πέρα από τις στάσεις λεωφορείων “υψηλής τεχνολογίας” το παράδειγμα των στάσεων των λεωφορείων στην πόλη Κουριτίμπα της Βραζιλίας είναι πιο εντυπωσιακό (φωτογραφία πιο κάτω). Μετά από ενδελεχή μελέτη της εμπειρίας των μαζικών μεταφορών, οι σχεδιαστές παρατήρησαν ότι ένα μεγάλο μέρος του χρόνου μεταφοράς χάνεται στην επιβίβαση και την αποβίβαση των επιβατών. Έτσι, κατέληξαν στην υλοποίηση στάσεων που μοιάζουν με κύλινδρο, όπου οι επιβάτες αναμένουν σε συγκεκριμένο σημείο το λεωφορείο, ελαχιστοποιώντας το χρόνο της ίδιας της στάσης του λεωφορείου. Η εφαρμογή του συστήματος αυτού στην Κουριτίμπα είχε ως αποτέλεσμα την μείωση των μετακινήσεων με αυτοκίνητο κατά 27 εκατομμύρια το χρόνο, και την αύξηση του επιβατικού κοινού, καθώς 28% των επιβατών του νέου συστήματος συνήθιζαν να προηγουμένως να μετακινούνται με αυτοκίνητο.

Σε κάθε περίπτωση, δεν υπάρχει μια μοναδική, βέλτιστη λύση όταν μιλάμε για καινοτόμο σχεδιασμό. Υπάρχει όμως η προϋπόθεση της έρευνας και της παρέκκλισης από τις συνήθης εμμονές, από τις κυρίαρχες αναπαραστάσεις των αντικειμένων που φέρουμε συνειδητά ή ασυνείδητα. Οι στάσεις των λεωφορείων είναι ένα “σημείο κατατεθέν” μιας πόλης και ο σχεδιασμός τους είναι μια ευκαιρία για την ανάδειξη των ιδιαιτεροτήτων της, βελτιώνοντας παράλληλα την καθημερινότητα των πολιτών. Η επιλογή των ταμπελών που κάποια στιγμή θα δείχνουν τις πληροφορίες που θα συλλέγονται από τα GPS των λεωφορείων μπορεί ενδεχομένως να είναι μια φτηνή επιλογή που έγινε για την περίπτωση της Αθήνας, εκμεταλλευόμενη την πτώση του κόστους της εν λόγω τεχνολογίας, ωστόσο είναι αμφιβόλου … εξυπνάδας, καθώς δε φαίνεται να προτείνει κάτι καινούργιο, κάτι που να αναδεικνύει την ιδιαιτερότητα της πόλης – πέρα ίσως από την απλή εισαγωγή “καινοτομιών του παρελθόντος” που έχουν υλοποιηθεί σε άλλες πόλεις. Ενδεχομένως μόλις με το καλό ολοκληρωθούν να φανερώσουν διαστάσεις που ακόμα, λόγω της πιλοτικής συνθήκης, να μην είναι εμφανείς.

Ωστόσο, πέρα από τις στάσεις των λεωφορείων, οι δημόσιες επιχειρήσεις των μεταφορών σε πόλεις του εξωτερικού πραγματοποιούν σε διάρκεια και σε βάθος χρόνου σειρά μελετών για τον επανασχεδιασμό της κινητικότητας. Για παράδειγμα, η Γαλλική επιχείρηση σιδηροδρόμων SNCF επένδυσε πρόσφατα δέκα εκατομμύρια ευρώ για την έρευνα σε μη επανδρωμένα αεροσκάφη (drones) και άλλα τριάντα για την έρευνα στις ψηφιακές τεχνολογίες. Οι χρήσεις τέτοιων τεχνολογιών μπορεί να είναι σε κατεύθυνση είτε συμπληρωματική με τις υπάρχουσες δραστηριότητες (π.χ. επιτήρηση σιδηροδρόμων ή αγορά εισιτηρίων από το διαδίκτυο) είτε ολότελα νέα.

Στην Ελλάδα όμως, παρ’ότι όπως παραδέχεται μια πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι Έλληνες ερευνητές είναι ιδιαίτερα αξιόλογοι, η ίδια η έρευνα δεν αποτελεί δομικό μέρος της επιχειρηματικότητας – δημόσιας και ιδιωτικής. Λίγοι είναι οι τομείς της οικονομίας που αναπτύσσουν τεχνολογίες αντί να τις εισάγουν, ενώ η καινοτομία αφορά κυρίως το μάρκετινγκ, τον τρόπο πώλησης προϊόντων και υπηρεσιών.

Στο βαθμό που η καινοτομία αποτελεί μια από τις ελπίδες της ανάπτυξης ή καλύτερα του παραγωγικού μετασχηματισμού της ελληνικής οικονομίας, υπάρχει η ανάγκη οι μεγάλες επιχειρήσεις να αναλάβουν το μερίδιο της ευθύνης που τους αναλογεί, να γίνουν πιο έξυπνες και δημιουργικές, να εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες που δίνουν τόσο οι νέες τεχνολογίες αλλά και το ανθρώπινο δυναμικό της χώρας.